„Bókin fræga um sálfræði hegðunar, skrifuð fyrir 45 árum, er loksins komin út á rússnesku,“ segir sálfræðingurinn Vladimir Romek. – Það eru ýmsar ástæður fyrir því að hið viðurkennda klassíska heimssálfræði var ekki fulltrúa í rússneskumælandi rými. Þar á meðal eru ef til vill falin mótmæli gegn tilraunastaðfestum hugmyndum sem gera lítið úr þeim sem trúir á eigin sérstöðu.
Hvað olli heitum umræðum og ekki bara meðal sérfræðinga? Sérstaklega móðgandi fyrir lesandann voru fullyrðingar um að maður hefði varla frelsi í þeim mæli sem almennt er talið. Hegðun hans (og hann sjálfur) er frekar spegilmynd ytri aðstæðna og afleiðing gjörða hans, sem virðast aðeins vera sjálfráðar. Sálfræðingar eru að sjálfsögðu móðgaðir yfir vangaveltum um „falskar skýringar“ sem þeir reyna að túlka með því sem þeir geta ekki lagað. Frelsi, reisn, sjálfræði, sköpunarkraftur, persónuleiki eru bara svo fjarstæðukennd og óþarfa hugtök fyrir atferlisfræðing. Kaflarnir sem helgaðir voru rannsóknum á refsingum, nánar tiltekið tilgangsleysi þeirra og jafnvel skaðsemi, reyndust óvæntir. Umræðan var hörð, en skýrleiki röksemda Skinners vakti undantekningarlaust virðingu andstæðinga hans. Með óvenjulegri sýn á mannlegt eðli vil ég auðvitað halda því fram: Hér er ekki hægt að samræma allt við hugmyndir um frjálsan vilja, um innri orsakir gjörða okkar. Það er varla hægt að hætta strax við venjulegar «hugsunarskýringar» á gjörðum okkar og annarra. En vissulega munt þú, eins og ég, eiga erfitt með að líta á afstöðu höfundarins sem yfirborðskennda. Hvað varðar reynsluréttmæti gæti Skinner gefið vísbendingar um margar aðrar meintar vísindalega sannaðar aðferðir til að lýsa lindunum sem raunverulega hreyfa við manneskju.
Þýðing úr ensku eftir Alexander Fedorov, Operant, 192 bls.